U vršenju roditeljskog prava, roditelji imaju određena ograničenja. Ranije je preovladavalo mišljenje da država nema prava da se meša u porodične odnose.
U savremenom pravnom sistemu, dete je u centru porodičnih odnosa, te se zbog najboljeg interesa deteta i zaštite njegovih prava, ograničava i pooštrava odgovornost roditelja u vršenju roditeljskog prava.
Prirodno je da roditelji vole svoju decu i da se na najbolji način brinu o interesima i pravima deteta, međutim, postoje i oni roditelji koji nisu sposobni da se na najbolji način staraju o podizanju i vaspitanju svoje dece, odnosno slučajevi u kojima roditelji grubo zanemaruju ili zloupotrebljavaju svoje dete. Država u tim slučajevima štiti decu od takvih roditelja i preduzima odgovarajuće mere.
Ovlašćenja u našem pravnom sistemu imaju organ starateljstva i sud. Organ starateljstva preduzima mere nadzora, koje mogu biti:
- preventivni nadzor: koji se vrši preko centra za socijalni rad, a odnosi se na situacije kad posledica vršenja roditeljskog prava još nije nastala, npr. roditelji ne mogu da se odluče o izboru škole, slobodnim aktivnostima, društvu deteta, i sl. Zatim, situacije kada organ starateljstva daje saglasnost na određene pravne poslove koje roditelji preuzimaju na osnovu vršenja roditeljskog prava, a odnose se na dete, npr. upravljanje imovinom deteta, određivanje ličnog imena deteta i sl.
Roditelji se zahtevom obraćaju organu starateljstva za obavljanje preventivnog nadzora.
Ukoliko organ starateljstva ne može da donese odgovarajuću odluku, odluka će pripasti sudu.
- korektivni nadzor: organ starateljstva donosi odluke kojima korigure roditelje u vršenju roditeljskog prava:
- upozorava roditelje na nedostatke u vršenju roditeljskog prava;
- upućuje roditelje na razgovor u porodično savetovalište ili ustanovu specijalizovanu za posredovanje u porodičnim odnosima;
- polaganje računa roditelja o upravljanju imovinom deteta;
- pokretanje sudskih postupaka protiv roditelja, i tada ulogu odlučivanja ima sud.
Sud preduzima mere ograničenja vršenja roditeljskog prava. Najstrožija porodičnopravna sankcija jeste lišenje roditeljskog prava. Postoji:
- Potpuno lišenje roditeljskog prava:
- Zloupotreba prava– kada roditelji svojim aktivnim delovanjem ugrožavaju osnovna prava deteta na njegov nesmetani fizički i psihički i intelektualni razvoj.
Porodični zakon navodi primere (exempli causa):
-ako fizički, seksualno ili emocionalno zlostavlja dete;
-ako izrabljuje dete prisiljavajući ga na preterani rad, ili rad koji ugrožava moral, zdravlje ili obrazovanje deteta, odnosno rad koji je zabranjen zakonom;
-ako podstiče dete na vršenje krivičnih dela;
-ako navikava dete na odavanje rđavim sklonostima;
-ako na dr. način zloupotrebljava prava iz sadržine roditeljskog prava.
- Grubo zanemarivanje roditeljskih dužnosti– kada roditelji ne vrše roditeljsko pravo prema detetu.
Zakonom su navedeni primeri:
-ako je napustio dete;
-ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi;
-ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, tj. ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi;
-ako sa namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za život sa detetom koje se nalazi u ustanovi socijalne zaštite ;
-ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava.
- Delimično lišenje roditeljskog prava:
U ovom slučaju roditelj nastavlja da obavlja roditeljska prava koja mu nisu oduzeta odlukom suda, ima dva slučaja:
- delimično lišenje prava roditelja koji vrši roditeljsko pravo- sud ga može lišiti prava na čuvanje i vaspitanje, podizanje, obrazovanje i zastupanje detetom kao i na upravljanje i raspolaganje imovinom deteta.
- delimično lišenje prava roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo- roditelj može biti lišen prava da održava lične kontakte sa detetom i prava na odlučivanje o pitanjima koja bitno utiču na život deteta.
Odluku o delimičnom lišenju roditeljskog prava se donosi na neodređeno vreme.
Ukoliko su oba roditelja delimično lišena u pogledu istih prava, detetu se mora postaviti privremeni staratelj, koji će odlučivati o tim pravima, a po potrebi dete se može zbrinuti u drugoj hraniteljskoj porodici ili socijalnoj ustanovi. Ova odluka se upisuje u matičnu knjigu rođenih deteta.
Kad prestanu razlozi za lišenje roditeljskih prava, roditeljima se može vratiti vršenje roditeljskog prava. Za to se podiže tužba. To mogu učiniti: roditelji, dete, javni tužilac i organ starateljstva. Odluka suda se takođe beleži u matičnu knjigu rođenih.
Konačno, roditeljsko pravo prestaje prema detetu kada dete navrši 18. godina života. Izuzetno, roditeljsko pravo može prestati i ranije, kada dete iz razloga zaključenja braka ili roditeljstva (emancipacije) dobije punu poslovnu sposobnost. Takođe, može doći i do produžetka roditeljskog prava, u slučaju bolesti ili smetnji u psihofizičkom razvoju deteta ili kada dete nije sposobno da se stara samo o sebi i svojim interesima ili svojim postupcima ugrožava iste.
Ovo se razlikuje od produžetka roditeljskih obaveza- da roditelji brinu i o svojoj punoletnoj deci u vreme redovnog studiranja, a najkasnije navršetkom 26. godine života deteta, kao i u slučaju gubitka zaposlenja, lošeg zdravstvenog stanja deteta ili drugih razloga.
Sva roditeljska prava, dužnosti i ograničenja postoje u potrebnoj meri sa ciljem za normalan razvoj deteta.
Izvori:
Autor:
[amo_member id=”5918″ item-width=”250″ align=”left” item-margin=”20″ full-width=”yes” panel=”right”]
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Prav(n)e stvari na prav(n)om mestu, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Nataša Stančev.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.